12 Mart̆i 2025 - Cumaçxa


Ar seri dodgineri-ti ditanen.
Bir gece ayakta da sabahlanır.
Lazca İsimler - Lazuri Yoxope

Lazuri Yoxope & Lazca İsimler

LAZCA İSİMLENDİRMELER ÜZERİNE

Toplumların şahıslara, bitkilere, hayvanlara yer ya da semtlere veya herhangi bir nesneye isim vermesi içinde bulunduğu kültürel muhtevaya bağlı olarak işleyen bir süreçtir. Toplumlar, herşeyden önce sahip oldukları kültürel ve dilsel özelliklere uygun olarak bu isimlendirmeleri yaparlar. İsimlendirme, bir varlığı bütün öteki varlıklardan ayıran bir sözcükle dile getirmektir (Hançerlioğlu, Felsefe Ans.). İsim verilen nesnenin özelliği, nesne ile dış dünya arasında kurulan bağlantı veya nesneye atfedilen anlam, bir kültür sisteminin ifade biçimi olan konuşma dili üzerinden kurulur. Nesne ya da öznelerin isimlendirilmesi kültür sisteminin devamı açısından son derece önemlidir.

Bir kültür sistemi içinde yapılan isimlendirmelerde en sık değişime uğrayan ve yapı içinde en ağırlıklı yere sahip olan bireylere verilen isimlerdir. Sosyal yapının temeli olan birey sürekli bu isimle anılır. Bireylere verilen adlar diğer nesne adlarıyla kıyaslanmayacak derecede değişime uğrarken, yer/semt, bitki, hayvan ve diğer nesnelerin sahip oldukları adlar sistem için dramatik bir dönüşüm olmadıkça (kültürel istila gibi) kolay kolay değişmezler.

İsimlendirmelere kaynaklık eden faktörlerden biri dinlerdir. Sistemleşmiş bütün dinler inançlarının yanı sıra kutsal saydıkları dillerini de yayarlar. Ulus-devletlerle birlikte dinle ilintili isimler yerlerini resmi dile ait kişi isimlerine bırakmaya başlamıştır. Egemen kültür kendi maddi ve manevi öğelerini kabul ettirip o kültürün bütünlüğünü bozarak tutarsız bir hale getirmeyi yani akültürasyona uğratarak asimilasyonu gerçekleştirmeyi hedefler. Bundan dolayı şahıs ve soyisimleri resmi-ulusal dille uyumlaştırılır, semt, mahalle, köy, kasaba gibi yer adları değiştirilir. Anadolu'da yer isimlerinin değiştirilmesi Osmanlı'nın son dönemlerinden itibaren yoğun ve sistematik olarak uygulanmıştır. Osmalı'da yerli-orijinal toponomilere Arapça isimler verilirken, Cumhuriyetin kurulmasından sonra ulus-devlet ideolojisi gereği öz Türkçe isimlere dönülmüştür.

Yer, semt, mahalle ve köy isimleri bireylerin isimlendirilişindeki gibi hızlı değişim göstermezler. Bu isimler genellikle çok eskilere dayanır ve kültür sistemi içinde önemli yere sahiptirler. Yerli kültürün damgasını ve gizemini taşırlar ve yerli halkın göç etmesi, tamamen kültürel istilaya uğraması gibi çok ciddi dramatik dönüşümler olmaksızın bu adlar kolay kolay değiştirilmezler. Yer isimlerinin varlığı ulusal yapılar tarafından bir engel olarak görülür. Bundan dolayı değiştirilme yoluna gidilir. Ne var ki çoğu zaman orijinal isimler halk arasında unutulmaz. Bu durum asimilasyonu gerçekleştirmek isteyenle asimilasyona maruz kalan arasındaki kırılma, çatışma noktasıdır. Neredeyse bireyden bağımsız olarak bütün kültürlerin zayıf yada güçlü direnme noktaları vardır ve asimilasyon prosesi sanıldığı kadar kolay ve kısa sürede gerçekleşmez. Bir toplumda, dilsel değişim istense dahi bunun gerçekleşmesi yüz yılları alabilmekteir.

Bireylerin isimlendirilmesinde toplumları etkileyen olaylar, ideolojik değişimler ve konjektürler de belli bir yer tutar. 1970'lerin başlarında Bülent Ecevit'ten dolayı Bülent adı ve Erkan Ocaklı'nın ünlendiği 1970'lerin Doğu Karadeniz'inde Erkan adı toplumsal değişimin önemli göstergelerindendir. Düşensel ve sosyal değişimlerin şahıs isimlerine nüfuz ettiğini gösteren iyi bir örnek de "Devrim" adıdır.

Lazcada Şahısların İsimlendirilmesi ve Soy adları
Hıristiyanlıktan Müslümanlığa geçiş ve ardından Türkiye Cumhuriyeti'yle birlikte yaşanan modernleşme süreci Lazca şahıs isimlerinin tamamen yok olmasına neden olan uzun bir tarihsel süreçtir. Günümüzde Lazlar, Lazca şahıs isimlerin olabileceğini dahi çoğunlukla unutmuş gözükmektedirler.

Lazca Soy İsimleri
Günümüzde Lazca soy isimleri genellikle bilinmekte ve halk arasında kullanılmaktadır. Bunların birçoğu Lazca, bazıları ise Arapça kökenlidir ancak telaffuz biçimleri Lazcaya uydurulmuştur. Cumhuriyet döneminde, yerleşim birimlerinin adlarının değiştirilmesinde olduğu gibi soyadı kanunu ile bu soy isimleri değiştirilmiştir. Değiştirmede, Lazca soyadlara sesdeş Türkçe soyadlar alınmıştır (Memik̆a=Memoğlu, Tilet̆alyayi=Telatar, Bak̆ape=Bakoğlu gibi). Nevar ki bu çok yaygın bir durum değildir.

Modernleşme süreci Lazlar üzerinde anlaşılması güç bir psikoloji yaratmış ve birçok insan Lazca soyadından utanır olmuştur. Bu soyadları bir aşağılama, küçümseme ifadesi olarak algılanmaya başlanmıştır. Genel eğilim haline gelen eski ve eskiyle ilgili olandan biran önce kurtulma, bu alana da siyaret ederek akraba gruplarının peşi sıra soyadlarını değiştirmelerine neden olmuş, Lazca kabile adları yerini sonradan edinilmiş Türkçe soyadlara terketmiştir.

Geniş bir araştırma yaypılmamış olmakla birlikte bugün çok sayıda Lazca soyad bilinmektedir. Aşağıda bazı Lazca soyadlar verilmiştir.


Ʒingini (Atina/Pazar)
Cilit̆i ( “ )
K̆amberi ( “ )
Şaigi ( “ )
Babali ( “ )
Timoʒ̆uk̆a ( “ )
K̆ust̆a ( “ )
K̆amişi ( “ )
Larozuri ( “ )
Parpali ( “ )
Xaili ( “ )
K̆avazi ( “ )
Yapazi ( “ )
Boçi ( “ )
K̆araxaili ( “ )
Beşli ( “ )
Koʒani ( “ )
Bak̆ape ( “ )
Fat̆ula ( “ )
K̆vari ( “ )
Nʒaxi ( “ )
K̆aʒ̆ap̆ina ( “ )
Batza ( “ )
T̆uma ( “ )
K̆umik̆a ( “ )
Memik̆a ( “ )
K̆axani ( “ )
K̆ask̆at̆ina ( “ )
Ç̆et̆e (Furt̆una vadisi)
P̆izma ( “ )
Ment̆i (Arkabi)
Arʒa ( “ )
Tantu
T̆osma ( “ )
Qia ( “ )
Eyizi
Şeret̆i
Pirpili
Akat̆ina
Boduri
Murguli
oxori ç̆veri
Tibuk̆i
Puğneşi
Poʒuk̆aşi
Ʒ̆uğuzikina
Xort̆ulome
Yaneşi
Çeçeşi
Emcişi
Kutanisa
Cevreği
Pinişa
Mskuli
Orʒ̆a
Çit̆razi
K̆armani
Boç̆eleva
Zap̆ala
Ʒ̆at̆uri
Xomenç̆a
K̆omboşi
Keket̆i
Ç̆eri
Xort̆oloşi
Xuk̆ani

Birçok yer, mahalle, köy, semt, dere/ırmak isimleri aynı zamanda Lazca şahıs isimlerini işaret etmektedir.

Şahıs isimlerinin Lazcaya göre değişimi
Müslümanlıkla birlikte edinilen ve çoğunlukla Arapça kökene dayanan kişi isimleri Lazcanın fonetik yapısına uygun olmadığından kullanımda Lazcanın fonetiğine göre biçimlenmekte ve bir takım ses değişimlerine uğramaktadır. Genellikle isimler kısaltılmakta, önüne " e ”, “ ç̆e ", sonuna ise " ʒ̆a ”, “ na " gibi ekler konmaktadır.

Mustafa > Must̆afa > Must̆afa-na
Mustafa > E Must̆afa > Emu
Mustafa > Ç̆e Must̆afa > Ç̆emu > Ç̆e-mu-na

Emu > E-mu-na/ E-mu-ʒ̆a
Emu > Ç̆e-mu > Ç̆emu-na

İsmail > İsmail-i > İsmaili-na
İsmail > İsma > İsma-na/ İsma-ʒa
İsmail > İsma > Ç̆he isma > Ç̆isma

Hasan > Xasan-i > Xasani-na
Hasan > Xasa > Xasa-na / Xasa-ʒa

İbrahim > İbraim-i > İbraimi-na/ ibraimi-ʒa
İbrahim > İba > İba-ʒ̆a/ İba-na

Cemil > Cemil-i > Cemili-na
Sefer > Sefer-i > Seferi-na

Mehmet Ali > Memethali > Memethali-na > Meme> Meme-na/ Meme-ʒ̆a
Meme > E Meme > Eme > Eme-na/ Emeʒ̆a

Emine > Emine-na/ Emine-ʒa
Ayşe > Ayşe-na > Ayşe-ʒa
Zeliha > Zelixe > Zelixe-na/ Zelixe-ʒa
Zelixe > E ze > Eze-na/ Eze-ʒa
Hatice > Xat̆ice > Xat̆ice-na
Xat̆ice > E xa > Exa-na/ E-xa-ʒa

Lazcada "Elarçama/ zegni" adı verilen ve o kişinin herhangi bir özelliğini anlatan takma isim ya da “lakap”ların kullanılması yaygındır.

Toli Kçet̆uri Gözü açık renkli ise
K̆op̆a Alnında çıkıntı fazla ise
K̆ump̆uri Bedeninde bir ur varsa
Toli madi göz rengine göre

Yer, semt vs.' nin isimlendirilmesinde şahıs adları da önemli bir yer tutar. Bundan yola çıkarak otantik bir çok Laz şahıs adına ulaşmak mümkündür. Lazca bir çok aile ismi aynı zamanda şahıs adlarıdır.

Eçe zeni
Eme ona
Arana-şi
Veziri dixa... gibi

Evli kadınlar geldikleri ailele isimlerinin sonuna "~ 'ın kızı" anlamında "pxe" soneki kullanılarak çağrılır.

Bak̆a-pxe Bak̆a'nın kızı
Murut̆i-pxe Murut̆i'nin kızı
Avci-pxe Avcı'nın kızı
Ʒingini-pxe Ʒingini'nin kızı

Ya da, kadınlar bire bir doğduğu yerin/ köyün adı ile çağrılır. İnsanların doğdukları yerin adıyla anılması aynı yerleşim biriminde yaşayanlarda daha çok kadınlar için kullanılır. Ancak, dışarda genel olarak kadın ya da erkekler doğdukları yerin adıyla çağrılırlar.


T̆alvat-uri T̆alvati'den olan/ T̆alvati'li
Msulet-uri Msuleti'den olan/ Msuleti'li
Noxlams-uri Noxlamsu'dan olan/ Noxlamsu'lu
Lom-uri Lome'den olan/ Lome'li
Ç̆anpet-uri Ç̆ampeti'den olan/ Ç̆anpeti'li
Piʒxal-uri Piʒxala'dan olan/ Piʒxala'lı
Azlağ-uri Azlağa'dan olan/ Azlağa'lı
P̆ap̆ilat-uri P̆ap̆ilati'den olan/ P̆ap̆ilat'lı


Ayrıca evdeki gelin yaşı ya da kaçıncı gelin olduğunabakılarak da anılabilmektedir.

Morderi nusa (Evin) Büyük gelin
Ʒulu nusa (Evin) Küçük gelin

Bu aynı zamanda genel bir isimlendirme biçimidir. Erkek ya da kadınların nereli olduklarını anlatmak de kullanılır.

Atinuri Atınalı/ Pazarlı
Art̆aşenuri Art̆aşenli/ Ardeşenli
Viʒ̆uri Viʒ̆eli/ Fındıklılı
Arkaburi Arkabili/ Arhavili
Xopuri Xopalı/ Hopalı
Sarp̆uri Sarp̆i köyünden

Kadınları çağırmada "Be" ve "Kale" takıları isimlerin önüne konarak kullanılır. Ardeşen ve Çamlıhemşin'de “be”, Viʒ̆e (Fındıklı ve doğusunda “kale” ekleri daha çok yaygın kullanıma sahiptir.

Ayşe Be Ayşe
Xatice Be Xat̆ice
Durye Be Durye

Fatma > E Fat̆ma > E-fa > Be-efa > Befa
Nana > Be nana > Bena

Kale Emine
Kale Ayteni
Kale k̆ulani/ Kale bozo (kızları çağırmak için)

Erkeklerin çağrılmasında isimlerden önce "Ç̆e" çağırma ünlemi kullanılır. “e” genel olarak her iki cinsteki insanlar için isimlerin önüne gelen bir çağırma ünlemi işlevi görür.

Ç̆e Muradi
Ç̆e Osmani
Ç̆e Amedi
Ç̆e Xasani
Ç̆e biç̆i

E Emine
E Ayteni
E Çona/ Kyona
E Bere-çkimi
E opodrace-şk̆imi
E Çona do Mjora-çkimi... gibi

“ç̆e” ya do “ç̆o” tek başına bir çağırma ünlemi olarak da kullanılır.

Ç̆e!... Hey!...
Ç̆o!... Hey!..

Lazcada şahıs isimleri
Bugün bilinen Lazca isimlerin sayısı az olmakla birlikte Lazcanın bugünkü yapısına dayanarak yeni şahıs isimleri üretmek mümkündür. 1990'lardan sonra bu yönde arayışların olduğu ve yeni Lazca isimlerin türetildiği görülmektedir. Bu yolla çok sayıda Laz aile çocuklarına Lazca isimler vermiştir. Lazcanın kelime hazinesi şahıs isimlerinin üretilmesine olanak sağlayacak zenginliğe ve potansiyele sahiptir. Aşağıda son yıllarda üretilen ve bir kısmı resmileşen bazıları ise resmileşmese de aile içinde kullanılan Lazca isimler verilmiştir. Bu isimlerin kız ya da erkek adı olarak kullanılması tercihtir.

Şana
Teona
Arsima
Tanura
Seta
İsina
Pavri
Butka
Dadali
Mapatule
Morde
İrde
İklima
İlimba
Ovaponi
Oyaponi
Oropa
Oroperi
Oroponi
Mjora
Mjorana
Jova
Jora
Moni
Mosi
Çineri
Tenda
Tutada
Mjoranda
Şineri
Zenişi
Zuğa
Zuğana
Tuta
Tutana
Nana
Nena
Şuri
loya
Şurina
Toli
Tolina
Pukuri
Pukina
Pukuroni
Pavri
Tena
Tana
Nosta
Sindoma
Molivori
Molivorya
Mamandulya
Aşela
Aşena

İsmail Bucaklişi
Kaynak: Evrensel Kültür Dergisi

LAZURİ YOXOPE – LAZCA İSİMLER (Editör Derleme)

İsim / Ad Anlamı
Afara bir kez
Ağnoba yenilik
Aliyoni martı
Ansaneri asi
Ardido birçok
Arfara bir kez
Arsima bir sen bir ben
Arso bir kısmı
Arte bir ışık
Artena bir ışık
Artoba birlik
Aşela Lazcada bir isim
Aşena Lazcada bir isim
Barva rüzgar, fırtına
Bedali işleme, oya
Bedi talih, kader
Berva fırtına
Boda ağ
Butka yaprak
Ceyona aşağı olan bölge
Cibu Lazcada bir isim
Cino martı
Civane iskete kuşu
Cordani Lazcada bir isim
Cuneli güneşli
Çona ışık
Dadala oyuncak, boncuk
Dadali gül
Degi dilim
Didi büyük
Dido büyük
Dina lazcada bir isim
Dirvana gökçe güvercin
Dobira iyi toprak
Ekana Lazcada bir isim
Elamti yukarı doğru kalan yer
Elaşina hatıra
Elva yukarı çıkmak
Empula bulut
Ena ey(ünlem)
Esvara herşey
Eşvanu nefes almak
Evre kıble rüzgarı
Evro kıble rüzgarı
Ezmoce rüya
Germa dağ
Getanu aydınlanmak
Geyona aşağı olan bölge
Gobazgu tuzak kurmak
Gola yayla
Gonoşina hatır
Gubazi Lazika krallarından biri
Gurgula gök gürültüsü
Gurişe yürekten
Guri yürek
Guroni cesur
Gyuli gül
Gzamşine yoldaş
İklima tutunulabilir olan
İlimba Sevilebilir olan
İrday büyüsün
İrdas büyüsün
İrden büyüyor
İvi iz
İvri iz
Jurte iki ışık, ikinci ışık
Katsa Lazcada bir isim
Kiana dünya
Klesti buğu, buhar
Kolheti lazların ataları
Kresti buğu, buhar
Kusta Lazcada bir isim
Ladre olgunlaşmamış, ham
Lamseri sakinleşmiş
Lande akis, yansıma
Laze Laz
Leba geç(vakit)
Lika Lazcada bir isim
Limcera akşam vakti
Limsa bitki türü, ağ
Livadi bahçe
Liva kar suyu
Loresima papatya
Lori ince uzun arazi parçası
Loti Lazcada bir isim
Lova tatlı
Lovi çil
Loya tatlı
Lumcera akşam vakti
Majura ikinci
Mamandulya bir bitki
Mani çabuk
Mapa kral
Mapatule kuş adı
Masuma üçüncü
Mbuli kiraz
Mcora güneş
Medi Umut
Medvina yakmak
Mektasi ipek
Meleni öteki
Meona peşi sıra
Meşona umut
Metaksi ipek
Metanu ışık tutmak
Mira yüz, çehre, eser
Misa sakin
Mişa kime
Mjora güneş
Mjorana güneşçik
Mjoranda güneşin kız kardeşi
Mjorandğa güneş günü
Mjoraste gün ışığı
Mjoraşa güneşe
Mjoraşe güneşten
Mjoraşi güneşin
Mjorate güneşle
Moleni beriki
Moni boncuk
Morçi filiz
Morde Büyük, ulu, bilge
Morderi büyümüş
Mosa ağ
Mosi Bir bitki adı
Mpula bulut
Mula Karaağaç
Murgi yün yumağı
Mzoğa deniz
Mzuğa deniz
Nadven yanıyor
Nana anne
Natina Lazcada bir isim
Nena ses,dil
Nergi fidan
Nogure ideal,hedef
Noseri akıllı
Noseri akıl
Nosoni akıllı
Nosta lezzet
Nostoni lezzet
Noveli iz
Nzeli verimli toprak
Obaru esmek
Okro altın
Olimbera aşk, sevgi
Ontule bahçe
Opordace sevgili, biricik
Orane meydan
Orena meydan
Orko altın
Oropa aşk
Oroperi sevilen sevilmiş
Oroponi sevilecek şey
Oruba dere
Otanu aydınlatmak
Ovaponi olacak, olmaklık
Oyaponi olacak, olmaklık
Pagara büyük ateş
Paluri alev
Palu yavan
Pandu Lazcada bir isim
Parpali kelebek
Patuli kar tanesi
Patulya kar tanesi
Pavri yaprak
Peri renk
Peroni renkli
Peruma fırtına deresi
Pozi yaban karayemişi
Pozoni bir ırmak adı
Pukina çiçekçik
Pukri çiçek
Pukrinora ilkbahar, çiçek mevsimi
Pukuri çiçek
Pukuroni çiçekli
Pulera sis
Puleri gizli
Purki çiçek
Purkinora ilkbahar çiçek mevsimi
Ragi kuş tuzağı
Rossi iyi
Rova çil
Ruba dere
Rubamşali deresarmaşığı
Sifteri atmaca
Simadi işaret
Sindoma sen ve ben
Şana şenlik, mutluluk
Şineri saygın
Şozi kuzey
Şura koku
Şuri can, nefes
Şurimşine can yoldaşı
Şurina küçük can
Şurite canlı
Tamo yavaş
Tana ışılda, parla
Tandi Lazcada bir isim
Taneri aydınlık
Tani aydınlat
Tantu Lazcada bir isim
Tanuma Lazcada bir isim
Tanura aydınlık
Tanur sabah yıldızı
Tatia Lazcada bir isim
Tena ışık
Tenda ışığın kardeşi
Teona ışıklı alan
Timya nadir, az bulunan
Tisya kurban
Tişineri olgun
Toba Göl
Toliçona göz nuru
Toli göz
Tolina küçük göz
Topri bal
Topuri bal
Tubi ikiz
Tuta ay
Tutada ay'ın kızkardeşi
Tutana küçük ay
Tutanda ay'ın kızkardeşi
Tutaste ay ışığı
Tutaşa ay'a
Tutaşe ay'dan
Tutaşi ay'ın
Uçana karacık
Viya vücut sörfü
Volina serbest
Yeli açelya
Yema öğle
Yulva doğu
Yuzini sığ
Zeni düzlük
Zenimosi bitki
Zenişi boncuk
Zifona fırtına
Zifozi fırtına
Zuğa deniz
Zuğana küçük deniz

 

Mjora.Com Sözlük

Copyright © Mjora.Com 2006-2025
Bilgi / İletişim: Yavuz Yazıcı
Yasal uyarı: Bu sayfadaki materyaller (Yazı, fotoğraf, ses kaydı vb.)Telif Hakları ile ilgili yasal mevzuat uyarınca korunmakta olup, yazarların ve Mjora.Com'un yazılı izni olmadıkça reklam içeren ve reklam geliri olan içeriklerde kullanılamaz, kaynak gösterilerek dahi iktibas edilemez, her ne suretle olursa olsun ticari amaçla çoğaltma ve yayma yapılamaz, kopya edilemez, diğer reklam içeren ve reklam geliri olan internet sayfası ya da topluma acık yerlerde yayınlanamaz/yayımlanamaz. Mjora.Com ve dahil olduğu Lazuri.Com© 2002-2025, KazimKoyuncu.Net© 2004-2025, LazuriMedia.Com© 2006-2025 siteler grubu; Hiçbir uluslararası kurum ya da kuruluşa hizmet etmez. Bu sitelerin içeriğindeki çalışmalara kaynak gösterilmiştir. Kaynak gösterilmeyen tüm materyaller sitelerimize ait olup, kaynak göstermeden ya da izin alınmadan kullanılamaz!
     
12 Mart̆i 2025 - Cumaçxa